Ondokuzuncu yüzyılda Osmanlı çocuklarının hayatında meydana gelen Batı tesirli değişme ve gelişmeyi tam olarak tespit edebilmek için o döneme kadar çocuğun toplumdaki yerini ortaya koymak gerekir. Tanzimat Dönemi’ne kadar Osmanlılarda çocuğun ayrı bir yeri ve konumu olduğu hakkında bir bilgimiz yoktur. Yani çocuğun farklı bir varlık olarak toplumda yer aldığı bilinmemektedir. Şüphesiz çocuklar sosyal hayat içinde her zaman mevcutlardı. Aile içinde bulunuyorlar, sokakta oyun oynuyorlar, okula gidiyorlardı. Bununla beraber çocuğun farklı bir varlık olduğu, değişik şeylere ihtiyaç duyduğu ya bilinmiyordu ya da böyle şeyler akla bile gelmiyordu.

Çocukların Tanzimat’tan önceki gündelik hayatları hakkında kesin bir fikre sahip olmak için eldeki veriler yeterli değildir. Osmanlılarda gündelik hayatı konu alan makale ve kitaplarda bile çocuklara ya çok az yer ayrılmış ya da -genellikle- hiç yer verilmemiştir. Nadiren söz konusu edilen çocukların hayatları ise padişah ya da üst düzey bürokratların çocuklarını içine almakta ve sıradan Osmanlı çocuklarının gündelik yaşayışı hakkında yeterli bir bilgi bulunmamaktadır. Bunun en önemli sebeplerinden biri Osmanlı çocuklarının belirli bir yaşa kadar eve bağlı, kapalı bir hayat yaşamaları¹ olarak gösterilebilir. 18. asırda bir Türkiye seyahati yapan M. D’Hosson da 18. yüzyıl Türkiyesinde Örf ve Adetler isimli kitabında kadınların çocuklarını mümkün olduğu kadar kendilerinin emzirmeye özen gösterdiklerini, herhangi bir sebepten dolayı emziremeseler bile onları asla dışarı çıkarmadıklarını yazar.² Bu ifadeler 19. yüzyıla kadar Osmanlı topraklarına gelmiş olan elçi, yazar ve seyyahların hatıra, not ve mektuplarında Osmanlı çocukları ile ilgili az sayıda kayda değer bilgi veren satırlar arasında yer alır. Yabancı ressamların gravür ve resimlerinde de çocuklar pek yer almazlar. Resimlerde nadir olarak görülen çocukların en mühim özelliklerinden biri büyüklerle aynı kıyafeti giymiş olmalarıdır³ ki bu da o dönemlerde çocuklar için ayrı bir giyim tarzı olmadığını göstermektedir. Kıyafet için ileri sürülebilecek olan bu görüş çocukla ilgili bütün alanlara yaygınlaştırılıp genelleştirilebilir. Kısaca özetlemek gerekirse Tanzimat yıllarına kadar Osmanlılarda çocuk, çocuk olarak değil de “küçük yetişkin” olarak görülüyordu.

Tanzimat öncesi döneme ait çocukluk hatıralarını anlatan eserlere de -dönemle ilgili ilk elden ipuçları vermesi bakımından- pek rastlanmaz. Bu dönem çocukları ile ilgili olarak söylenebilecekler özetle, mektebe başlama merasimi olan “amin alayları”, basit ve ilkel oyunlar ve oyuncaklar ve sünnet törenlerinden ibarettir. Bununla beraber daha sağlıklı bir hükme varabilmek için devirle ilgili bütün kaynakları taramak gerekmektedir.

Dr. Cüneyd OKAY

İstanbul Teknik Üniversitesi / Türkiye

SON DÖNEM OSMANLI TOPLUMUNDA ÇOCUK (1850-1900)

TAM SAYFA GÖRÜNÜMÜ